Μυτιλήνη

Πόλη (27.247 κάτ.) της Λέσβου, πρωτεύουσα του νομού Λέσβου. Είναι χτισμένη στην ανατολική πλευρά του νησιού και από το λιμάνι της εξυπηρετούνται αποκλειστικά σχεδόν όλοι οι οικισμοί της Λέσβου. Στο προάστιο της Κράτηγος βρίσκεται το αεροδρόμιο. Η πόλη αποτελεί έδρα του ομώνυμου δήμου. Μετά την απελευθέρωση της από τους Τούρκους (8 Νοεμβρίου 1912) η Μ. παρουσίασε σημαντική πληθυσμιακή ανάπτυξη· το 1922 εγκαταστάθηκαν εκεί 10.000 πρόσφυγες, το 1928 είχε 27.870 κατ. το 1940 24.351 κατ., το 1951 28.837 κατ. και το 1961 26.864. Στη δεκαετία 1961-1971 παρουσίασε μείωση πληθυσμού 10%, τη μεγαλύτερη από όλες τις πόλεις της Ελλάδας μετά τα Γιαννιτσά. Διοικητικό, πολιτιστικό, εμπορικό και γενικότερα οικονομικό κέντρο του νομού και ιδιαίτερα της νήσου Λέσβου, η Μ. αντανακλά την Οικονομική διάρθρωση του νησιού, που βασίζεται κατά κύριο λόγο στην παραγωγή ελαιόλαδου. Η βιομηχανία της περιοχής της, κυρίως επεξεργασίαw γεωργικών προϊόντων, είναι μάλλον περιορισμένη. Από το όνομα της πρωτεύουσας επικράτησε κατά τα βυζαντινά χρόνια και διατηρήθηκε από την προφορική λαϊκή παράδοση για ολόκληρο το νησί η ονομασία Μυτιλήνη. Έτσι αναφέρεται και σε πολλούς παλιούς χάρτες, οι οποίοι τοποθετούν τη μνημονευόμενη από αρχαίους συγγραφείς πόλη Λέσβο στην περιοχή του αρχαίου παραλιακού ερειπιώνα «Κουρτήρ» και του χωριού Λισβόρ (Λεσβόριον;). Ιστορία. Σύμφωνα με τις νεώτερες ιστορικές μελέτες, ενώ στην υπόλοιπη Λέσβο διάφορα στοιχεία υποδήλωναν καταγωγή μέρους των κατοίκων από τη βορειοανατολική Πελοπόννησο, μέσα στη Μ. ο γενάρχης της βασιλικής οικογένειας των Πενθιλιδών, Πενθίλος, αναφερόταν ως γιος του Ορέστη και ως ένας από τους αρχηγούς που αποίκισαν την Αιολίδα μεταξύ 1130 και 1120 π.Χ. περίπου. Όστρακα μυκηναϊκών αγγείων, που είχαν βρεθεί παλιότερα στη Θερμή και στην Άντισσα, αργότερα μυκηναϊκού τύπου τάφοι στα Μάκαρα, στο στόμιο του κόλπου της Καλλονής, και όστρακα αγγείων που βρέθηκαν στο παραλιακό Κουρτήρ του Λισβορίου, αποτελούν σαφείς ενδείξεις ότι οι φορείς του μυκηναϊκού πολιτισμού είχαν εγκατασταθεί στη Μ. Τους Πενθιλίδες διαδέχτηκε αργότερα αριστοκρατικό καθεστώς με εκκλησία του δήμου και βουλή μόνο από ευγενείς. Αργότερα αναδείχθηκε τύραννος ο Μέλαγχρος, τον οποίο σκότωσαν περίπου το 610 π.Χ. αντίπαλοι του αριστοκράτες, μεταξύ των οποίων ο Πιττακός και οι αδελφοί του Αλκαίου Επιμενίδας και Κίκις, οι οποίοι αποκατέστησαν την αριστοκρατία. Κατά την περίοδο 650-600 π.Χ. οι Μυτιληναίοι συμμετείχαν στον αποικισμό της Σηστού και ίδρυσαν στην ακτή της Τρωάδας το Σίγειον και κοντά στις εκβολές του Έβρου την Αίνο, τις οποίες σύντομα διεκδίκησαν οι Αθηναίοι. Μια αμφίρροπη μάχη (607/608 π.Χ.) για το Σίγειον κρίθηκε με μονομαχία των δύο αρχηγών: του Αθηναίου Φρύνωνα, που ήταν και ολυμπιονίκης, και του Πιττακού, ο οποίος σκότωσε τον Φρύνωνα, αλλά το Σίγειον έμεινε στους Αθηναίους, γιατί έτσι αποφάσισε ο διαιτητής, τύραννος της Κορίνθου Περίανδρος. Στους αγώνες για το Σίγειον πολέμησε και πέταξε την ασπίδα του και ο Αλκαίος. Το αριστοκρατικό πολίτευμα διαδέχτηκε ύστερα η τυραννία του Μυρσίλου, εναντίον του οποίου οργάνωσε συνωμοσία ο Πιττακός με συμμετοχή του Αλκαίου, όμως προδόθηκε και οι αρχηγοί της αυτοεξορίστηκαν. Ο Πιττακός εγκατέλειψε σύντομα τους άλλους και συνεργάστηκε με τον Μυρσίλο, μετά τον θάνατο του οποίου επέστρεψαν στη Μ. και οι άλλοι εξόριστοι και ο αγανακτισμένος εναντίον του Πιττακού Αλκαίος, οι οποίοι όμως εξορίστηκαν και πάλι. Η αναταραχή συνεχίστηκε έως το 590 π.Χ., οπότε εξελέγη «αισυμνήτης» ο Πιττακός, που είχε παντρευτεί στο μεταξύ απόγονο της βασιλικής οικογένειας των Πενθιλιδών. Κυβέρνησε με σύνεση και μετριοπάθεια, επέτρεψε στον Αλκαίο να επιστρέψει ύστερα από μακροχρόνιες περιπλανήσεις, και το 580 π.Χ. κατέθεσε την αρχή κρίνοντας πως είχε εκπληρώσει τον σκοπό για τον οποίο είχε εκλεγεί. Στην περίοδο 570-560 οι Μυτιληναίοι, επωφελούμενοι της απασχόλησης των Αθηναίων εναντίον των Αιγινητών και των Μεγαρέων, τους απόσπασαν το Σίγειον, το οποίο θα ξαναπάρει αργότερα ο Πεισίστρατος. Το 535 π.Χ. ο στόλος της M., που είχε σπεύσει να βοηθήσει τους Μιλησίους στη σύγκρουση τους με τον τύραννο της Σάμου Πολυκράτη, νικήθηκε από τους Σαμίους και οι Μυτιληναίοι αιχμάλωτοι υποχρεώθηκαν να σκάψουν τάφρο γύρω από το τείχος της πόλης Σάμου. Σιγά-σιγά, με την υπεροχή της πόλης Μ. έναντι των άλλων πόλεων της Λέσβου, η ιστορία της συμβαδίζει και ταυτίζεται με την ιστορία ολόκληρου του νησιού. Αρχαιολογία-Μνημεία. Ο αρχαιότερος οικισμός της Μ. ήταν πάνω σε νησίδα, στην περιοχή της οποίας υπάρχει σήμερα το φρούριο των βυζαντινών χρόνων. Δυτικά της νησίδας του σωζόμενου κάστρου υπήρχε κατά την αρχαιότητα ο πορθμός Εύριπος, ο οποίος ένωνε τον αχρηστευμένο σήμερα βόρειο εμπορικό λιμένα της Επάνω Σκάλας με τον νότιο, δηλαδή τον σημερινό λιμένα, που στην αρχαιότητα ήταν πολεμικός. Αργότερα ο πορθμός παραμελήθηκε και έκλεισε και σήμερα καταλαμβάνει τη θέση του ο δρόμος της κεντρικής αγοράς, που συνδέει την Επάνω Σκάλα με την περιοχή της Κουμιδιάς και του σημερινού λιμανιού. Σημαντικό μνημείο της Μ. είναι το αρχαίο θέατρο, κοντά στον συνοικισμό Αγία Κυριακή. Το σχεδόν εντελώς κυκλικό σχήμα της ορχήστρας του (διαμέτρου 25,26 μ.) οδηγεί στην υπόθεση ότι είναι από τα αρχαιότερα θέατρα της Ελλάδας. Από τις επιγραφές που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές του, καμία δεν είναι σε λατινική γλώσσα. Άλλα αρχαία μνημεία της Μ. είναι τα σωζόμενα τμήματα του τείχους της, τμήμα αρχαίας στοάς κοντά στον βόρειο λιμένα της Επάνω Σκάλας, και στο προάστιο Μόρια τμήμα αρχαίου υδραγωγείου. Στα ρωμαϊκά χρόνια η Μ. αναφέρεται από τον Βιτρούβιο ως πόλη με μεγαλοπρεπείς και κομψές οικοδομές. Η ανασκαφή (1961) μιας μεγάλης οικίας του 300 μ.Χ. περίπου στην Επάνω Σκάλα και τμήματος τείχους που περιέβαλλε το μέρος της πόλης που αποτελούσε νησίδα, οδήγησε στην υπόθεση ότι μετά τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ. έγινε εκτεταμένη αν όχι συνολική ανοικοδόμηση της M., η οποία καταστράφηκε αιφνιδίως κατά την τρίτη ή τέταρτη δεκαετία του 4ου αι. μ.Χ., οπότε διακόπηκε η ζωή της, τουλάχιστον έξω από την ακρόπολη. Σε διάφορα σημεία της πόλης έχουν αποκαλυφθεί στα τελευταία χρόνια ερείπια οικοδομών, μωσαϊκά δάπεδα κοντά στην εκκλησία του Αγίου Θεράποντα, εντυπωσιακός καλοχτισμένος «δρόμος» των ελληνιστικών χρόνων με τμήμα κτίσματος, πιθανώς υδραγωγείου, της κλασικής περιόδου, τμήμα τοίχου του 4ου αι. π.Χ., ο οποίος ανήκει σε περίβολο αρχαίου ιερού, τμήμα λουτρού ρωμαϊκών χρόνων, που είχε χτιστεί στη θέση αρχαίου νεκροταφείου και τάφοι ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων στο νότιο άκρο της πόλης. Νεώτερα μνημεία της Μ. είναι οι εκκλησίες των Αγίων Θεοδώρων (1795), των Αγίων Αποστόλων (1815), του Αγίου Νικολάου (1815) στο προάστιο Πύργος Θερμής, των Εισοδίων της Θεοτόκου στη λουτρόπολη Θερμή, του Αγίου Βασιλείου (μέσα 18ου αι.) στο προάστιο Μόρια, ένα παλαιοχριστιανικό «μαρτύριο» στον Μακρύ Γιαλό, και στο προάστιο Πύργοι Θερμής μια κρήνη κοντά στην Παναγία Τρουλωτή και οι Πύργοι Αγγελέτου και Χαδούλη. Η πόλη της Μυτιλήνης αποτελεί πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο του νομού Λέσβου. Πίνακας του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου? σε προάστιο της Μυτιλήνης λειτουργεί αξιόλογο μουσείο, με μεγάλη συλλογή έργων του Μυτιληναίου καλλιτέχνη.